عوارض جانبی مکمل های دارویی بر سلامتی ورزشکاران

مکمل های دارویی

مکمل دارویی یک نام کلی و عمومی برای ویتامین ها، مواد معدنی، برخی داروهای گیاهی و حتی سنتی، آمینو اسیدها و سایر داروهایی هستند که به صورت خوراکی مصرف می شوند و می توانند به صورت قرص، کپسول، شربت، پودر و موارد دیگر مورد استفاده قرار گیرند.

مکمل‌ها در رشته‌های مختلف ورزشی و به صورت گسترده‌ای توسط ورزشکاران مصرف می شوند. مهم‌ترین دلایل مصرف مکمل‌های ورزشی، تأثیر مستقیم این مکمل‌ها بر بالا بردن سرعت و استقامت در فعالیت‌های ورزشی و جلوگیری از مصدومیت ورزشکاران است. (1)
 

مصرف مکمل‌های دارویی

مصرف مکمل‌ها در میان ورزشکاران بسیار شایع است به طوری که حدود 40 تا 60 درصد ورزشکاران به مصرف مکمل های دارویی روی می آورند. در ایران نیز در سال های اخیر گرایش زیادی به مصرف مکمل های دارویی در میان ورزشکاران به وجود آمده است.

مکمل هایی که توسط ورزشکاران مصرف می شوند بسیار گسترده هستند امّا بر اساس تحقیقات صورت گرفته مصرف کراتین، مولتی ویتامین‌ها، پروتئین، آنتی اکسیدان‌ها، کافئین و آهن در میان ورزشکاران بسیار رایج است. (1) با این حال مهم ترین سؤالی که همواره ذهن ورزشکاران را به خود مشغول کرده است این است که آیا مصرف مکمل های دارویی دارای عوارض جانبی می باشد. برای پی بردن به پاسخ این سؤال با ادامه‌ی این مطلب همراه باشید.

عوارض جانبی مکمل های دارویی

محصولاتی از قبیل پودرهای پروتئین، کراتین، اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و داروهای کاهش وزن و تقویت کننده ی انرژی همگی ادعا می کنند که نتایج سریع و بی خطری را در پی خواهند داشت. (2) در حالی که در سال‌های گذشته برخی از ستارگان ورزشی از مصرف مکمل‌های گوناگون آسیب‌های جدی دیده اند.

تحقیقات نشان داده است که مصرف خودسرانه مکمل‌های دارویی آسیب‌های کوتاه مدت و طولانی مدت بسیاری مثل سکته‌ی مغزی، حمله‌ی قلبی و سرطان را به دنبال خواهد داشت. (3)

 مصرف مکمل‌ها در ورزشکاران تنها به ورزشکاران حرفه‌ای محدود نمی‌شود و امروزه بسیاری از جوانان و نوجوانان ورزشکار بدون مشورت با پزشک و تنها به توصیه‌ی دوستان و یا مربیان ورزشی خود شروع به مصرف مکمل‌های دارویی می کنند. بسیاری از این ورزشکاران در مورد عوارض جانبی مکمل‌ها اطلاعی ندارند و یا در برخی از موارد با وجود اطلاع از این عوارض تصمیم به مصرف آن‌ها می گیرند. (2)

در ادامه به بررسی تعدادی از محبوب‌ترین مکمل‌های ورزشی که به صورت گسترده توسط ورزشکاران مصرف می شوند و عوارض جانبی هر کدام می پردازیم.
 

1. مکمل کراتین

کراتین یک نوع ماده ی شیمیایی است که در بدن انسان و بیشتر در عضلات وجود دارد. کراتین همچنین در غذاهایی مانند گوشت قرمز و غذاهای دریایی مثل ماهی یافت می شود. این ماده بیشتر برای بهبود عملکرد ورزشکار و افزایش توده ی عضلانی بدن در ورزشکاران مورد استفاده قرار می گیرد. (4)

برخی از مطالعات از بی خطر بودن مصرف کراتین برای بدن خبر داده اند. (5) با این حال اثرات احتمالی طولانی مدت مصرف این ماده بر روی بدن هنوز ناشناخته است. همچنین برخی از منابع علمی عنوان می کنند که مصرف کراتین دارای عوارض جانبی کوتاه مدتی مانند گرفتگی عضلات، اختلالات دستگاه گوارشی و کمبود آب بدن است. (1) و مصرف بیش از حد آن می تواند اثرات مخربی را بر روی فعالیت مثانه و کلیه‌ها به همراه داشته باشد. (3)

بنابراین توصیه می شود در صورت تمایل به استفاده از این مکمل ورزشی، استفاده از آن تحت نظارت پزشک صورت گیرد.


 

2. مکمل پروتئین

مهم ترین ماده ی مغذی برای تقویت عملکرد یک ورزشکار پروتئین است. وجود پروتئین در رژیم غذایی ورزشکاران بسیار مهم و حیاتی است امّا مطالعات نشان می دهد که ورزشکاران جوان به طور متوسط سه برابر نیاز بدن خود پروتئین دریافت می کنند. (2)

پروتئین مکمل برای ورزشکاران اغلب به صورت پودر و گاهی قرص یافت می شود. پودرهای پروتئین از منابع مختلفی مانند کشک، سفیده تخم مرغ و یا سویا گرفته می شوند و هر کدام خواص مثبت و منفی خود را دارند. (3)

نکته منفی در مصرف این مکمل‌ها این است که شرکت سازنده ی پودرهای پروتئین اغلب به منظور خوش طعم کردن محصولات خود از مواد مضری در داخل محصولات خود استفاده می کنند و محصولات آن‌ها اکثراً حاوی شکر و افزودنی های دیگر هستند. بنابراین مصرف اینگونه مکمل های دارویی درکنار فواید خود دارای اثرات منفی بر رشد عضلات نیز دارد. (3)
 

3. مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی

بدن انسان از ویتامین‌ها به منظور انجام بسیاری از وظایف روزانه‌ی خود مثل هضم غذا، بینایی و عملکرد سیستم عصبی استفاده می کند. با این حال مصرف بیش از حد برخی ویتامین‌ها مثل C، B-6، A و D و مواد معدنی آسیب‌های جدی‌ به بدن انسان وارد می کند.

به عنوان مثال مصرف بیش از حد ویتامین C و ترکیب آن با آهن می تواند بسیار مضر باشد و باعث آسیب رساندن به دستگاه گوارشی گردد. همچنین مصرف بیش از 10 میلی گرم از ویتامین B-6 در روز منجر به از بین رفتن احساس در بازوها و پاها می‌شود.

ورزشکارانی که رژیم غذایی مناسبی دارند به هیچ عنوان به مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی نیازی نخواهند داشت. بنابراین استفاده از یک رژیم غذایی طبیعی و مناسب به جای استفاده از مکمل‌های ویتامین، بهترین راهکار برای دریافت ویتامین مورد نیاز بدن ورزشکاران است، چراکه متخصصان تغذیه معتقدند بهترین و مناسب‌ترین منبع برای دریافت ویتامین بدن، مواد غذایی سرشار از پروتئین هستند. (1 و 3)


 

4.  گلوتامین

گلوتامین نوعی اسیدآمینه است که بدن انسان به طور طبیعی تولید می کند و در از بین بردن مواد زائد بدن و همچنین بهبود عملکرد سیستم ایمنی نقش مؤثری دارد. تحقیقات نشان داده است که این ماده ممکن است در بهبود مصدومیت های ورزشی و تحریک رشد بافت ماهیچه‌ی بدن مفید باشد.

با این وجود مصرف این مکمل دارویی می تواند برای برخی از ورزشکاران خطرناک باشد و منجر به بروز بیماری کبدی و تشنج گردد. سرفه، کوفتگی و تمایل مکرر به دفع مدفوع از دیگر عوارض جانبی گلوتامین به شمار می روند. (6)
 

 5. استروئید

استروئیدها داروهایی هستند که با تقلید از هورمون جنسی مردانه ساخته شده اند و در صورت استفاده همراه با تمرینات قدرتی، منجر به افزایش حجم عضلات ورزشکاران می شوند. با این حال مصرف این مکمل دارویی عوارض بسیار فراوانی را به همراه دارد. مصرف استروئید در مردان می تواند به کوچک شدن بیضه، کاهش تعداد اسپرم و افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات و در بانوان به بم شدن صدا، کوچک شدن سینه‌ها و رشد موهای صورت منجر شود.

همچنین مصرف این مکمل دارویی در نوجوانان عوارضی مثل فشار خون، افزایش خطر حمله‌ی قلبی، آسیب های کلیوی، افزایش پرخاشگری و افسردگی را به دنبال خواهد داشت. (7)

جمع بندی

در سال‌های اخیر مصرف مکمل‌های دارویی در مراکز ورزشی و در رشته‌های مختلف افزایش یافته است. متاسفانه در اکثر موارد این مکمل‌ها بدون نظارت متخصصین و پزشکان و تنها با توصیه‌های فردی مصرف می شوند. همانطور که بررسی کردیم اکثر مکمل‌های دارویی دارای عوارض جانبی فراوان و بعضاً خطرناکی هستند.

در عین حال مواد غذایی فراوانی وجود دارد که بدون هیچگونه عوارضی، تمامی مواد مورد نیاز بدن ورزشکاران را به خوبی تأمین می کند. بنابراین رژیم غذایی مناسب و اصولی که ویتامین‌ها و مواد مورد نیاز ورزشکاران به خوبی در آن گنجانده شده باشد، جایگزین مناسبی برای مصرف اینگونه مکمل‌های مخرب هستند.

در نهایت در صورت داشتن محدودیت هایی در داشتن رژیم غذایی مناسب و لزوم استفاده از برخی از مکمل‌ها حتماً استفاده از آن‌ها زیر نظر پزشک متخصص تغذیه صورت گیرد.

پی نوشتها

1. www.ncbi.nlm.nih.gov
2. www.aaps.ca
3. www.urmc.rochester.edu
4. www.webmd.com
5. www.healthline.com
6. www.onemedical.com
7. www.online.maryville.edu